Sposoby użytkowania  odmiany Uleko

Do zasiewania pożytków pszczelich.

Odmiana ślazówki jest dobrą byliną miododajną dostarczającą pszczołom nektaru od końca czerwca do początku sierpnia nawet w warunkach suchej pogody, gdyż ma nektarniki osłonięte, a pod względem wydajności miodowej jest porównywalna z gryką (100-150 kg/ha). Miód ślazówkowy cechuje się wykwintnym kwiatowym aromatem, ma słodki i łagodny smak. Świeży miód jest prawie bezbarwny z żółto-zielonkawym odcieniem, krystalizuje drobnoziarniście przybierając barwę białą. Odpowiada on wymaganiom standardu krajowego na miód pszczeli – PN-88/A-77626 Miód Pszczeli. Okres przydatności dla pszczół można wydłużyć do września kosząc połowę plantacji tak, aby drugi pokos zakwitł 5-6 tygodni później od pierwszego. Odmiana Uleko może służyć do tworzenia pożytków pszczelich na nieużytkach oraz polach nie uprawianych.

Zakładanie plantacji energetycznych.      (wartość opałowa-wyniki testu)   oraz  (test Carbochem)

Odmiana nadaje się do zakładania plantacji przeznaczonych do produkcji biomasy energetycznej. Jej grube i sztywne łodygi chronią łan przed wyleganiem, co gwarantuje stabilne plonowanie. Zależnie od żyzności gleby i nawożenia, można uzyskać plon suchej masy 15-35 t/ha. Przy zbiorze 2-pokosowym może być on nawet wyższy. Zaletą ślazówki jest mały koszt założenia  plantacji, bo ilość nasion do zasiewu wynosi ok. 2 kg/ha, a produkcja nasion jest bardzo wydajna, albowiem jest ona rośliną samopylną. Drewno ślazówki pod względem składu chemicznego jest zbliżone do drewna drzew liściastych, a zawartość w nim popiołu (6,5-7%) jest podobna jak w słomie zbożowej.

Alternatywna roślina ekologiczna.

Rośliny odmiany Uleko wykazują cechy predysponujące tę odmianę do obsiewania odłogów, nieużytków i gleb wyłączanych z uprawy (set aside soils). Odmiana charakteryzuje się wybitną trwałością  w okresie kilku lat użytkowania, dobrze się krzewi i szybko odrasta, tworzy zwarty, wysoki łan i zagłusza rośliny innych gatunków. Ma głęboki palowy system korzeniowy umacniający glebę. Bardzo korzystną cechą jest samopylność i wysokie plony nasion (0,4-1,1 t/ha) oraz mała ilość wysiewu nasion 2-3 kg/ha, co obniża koszty zakładania plantacji. Osypujące się nasiona łatwo kiełkują i w ten sposób może następować odnawianie się porostu z samosiewów oraz trwanie pozostawionej w dzikim stanie plantacji przez  długie okresy czasu. Odmiana nadaje się również do umacniania skarp i nasypów  przy autostradach, wysypiskach śmieci,  jako roślina ozdobna wokół zagród wiejskich itp.

Inne alternatywne sposoby użytkowania wymagają szczegółowych badań i opracowania nowych technologii, są to:

- źródło surowcowe dla przemysłu celulozowo-papierniczego,  drewno ślazówki jest pod względem składu chemicznego podobne do drewna liściastego;

-  surowiec dla przemysłu farmaceutycznego,  zawartość śluzów  (ramnoza i arabinoza) jest zbliżona do malwy czarnej;

- jako roślina uzupełniająca pasze dla przeżuwaczy,  ma wysoką zawartość strawnego białka i cukrów w zielonce i kiszonce.

ULEKO - nowa miododajna odmiana ślazówki.

prof. dr hab. Zygmunt Staszewski. mgr Urszula Staszewska, mgr Lucjan Staszewski

ULSTAR – Radzików 11/18, 05-870 Błonie, ulstar@onet.pl

      Odmianę wyhodowano z  pojedynków wybranych  z  dzikiej  populacji rosnącej na nieużytkach na glebie lessowej w  Przybysławicach k. Sandomierza. Odmiana należy do gatunku  Ślazówka turyngska  (Lavatera thuringiaca L. z rodzaju ślazowatych – Malvaceae).  Jest byliną  wyrastającą do 1,5 – 2,5 m. wysokości. Łodygi ma liczne (6 – 20), bardzo sztywne i prosto wzniesione.. Łodygi, zwłaszcza w górnej części oraz liście, zwłaszcza od dołu, są pokryte gęstymi włoskami. Kwiaty duże 5-płatkowe wyrastają pojedynczo w kątach liści, a na wierzchołkach łodyg są skupione w groniasty kwiatostan. Kielich powstaje ze zrośnięcia  pięciu listków, a płatki kwiatowe wyrastają do 4 cm , są różowe z ciemniejszymi żyłkami. Owoc stanowi  rozłupnia zawierająca ok. 20 nasion. Nasiona – rozłupki (owocki) kształtu nerkowatego są nagie, gładkie, szaro- lub ciemnobrunatne. Genom ślazówki  zawiera 42 chromosomy.

Fot. 1. Rośliny odmiany Uleko  w fazie kwitnienia

          W roku siewu rośliny rosną o ok. 50% mniejsze osiągając 100-150 cm, ale kwitną obficie i zawiązują nasiona. W dalszych latach wegetacji zawiązki pędów wyrastają z karpy na początku wiosny, a ich intensywny wzrost rozpoczyna się w maju i trwa do zakończenia kwitnienia. Okres zawiązywania pąków i kwitnienia trwa u ślazówki Uleko długo: od czerwca do września, najintensywniej w lipcu i sierpniu. Atrakcyjny nektar zwabia liczne pszczoły i trzmiele, które dobrze zapylają kwiaty. Ślazówka jest gatunkiem samopylnym, każdy jej kwiat wydaje owoc. 

Fot.2. Różowy kwiat ślazówki z ciemniejszymi żyłkami

      Odmiana Uleko charakteryzuje się wybitną trwałością, mrozoodpornością i konkurencyjnością  w stosunku do roślin innych gatunków. Jej rośliny dobrze odrastają po skoszeniu, częste ścinanie (2-3 razy w roku) w różnych fazach wegetacji może być wykorzystane przy organizowaniu taśmy pokarmowej dla pszczół, gdyż umożliwia wydłużenie okresu kwitnienia na plantacji. Odznacza się ona długim korzeniem palowym, dobrym krzewieniem i wytwarza dużo suchej masy. Współczynnik rozmnażania  nasion osiąga wartość 300 – 500.

       Rośliny w drugim i dalszych latach wegetacji wykształcają dużą, krótką karpę od której odchodzą liczne, grube, białe, mięsiste korzenie okryte jasnoszarą skórką. Wczesną wiosną lub po skoszeniu z karpy wyrastają liczne łodygi pierwszego rzędu silnie rozgałęziające się. Korzenie i nadziemne części roślin zawierają  6-10% śluzów, podobnie jak w pokrewnym gatunku malwie czarnej.

Rozłupnie ślazówki Uleko dojrzewają stosunkowo równomiernie. Nasiona trzeba zebrać w fazie dojrzewania, gdy większość owoców jest żółta, kielich żółknie i  zaczyna więdnąć, a nasiona przybierają barwę brązową lub brunatną. Kiełkują one lepiej niż przejrzałe, czarne nasiona.

W tej fazie  nasiona otulone działkami kielicha są skupione w owocostanie  i nie osypują się.

Przejrzałe rozłupnie z wyschniętymi działkami kielicha, zawierające twarde, czarne nasiona  łatwo pękają i osypują nasiona. Dochodzi do tego, gdy zbiór jest opóźniony. Lepiej jeśli nasiona  zbierze się kilka dni za wcześnie, niż za późno.

Nasiona osypują się gdy  roślin zasianych  na nieużytkach lub ugorach nie  kosi się. Jest to korzystne, gdyż samosiewy  odnawiają porost, który może trwać dziesiątki lat.

Fot.3. Z karpy wyrasta 15-20 łodyg.

          Fot.4. Z osypanych nasion wyrastają młode rośliny.

Użytkowanie  odmiany ULEKO do zasiewania pożytków pszczelich.

Odmiana ślazówki jest dobrą byliną miododajną dostarczającą pszczołom nektaru przez okres 7-8 tygodni, nawet w warunkach suchej pogody, gdyż ma nektarniki osłonięte, a pod względem wydajności miodowej jest porównywalna z gryką (100-200 kg/ha).  Okres

przydatności dla pszczół można wydłużyć do września,  kosząc część  plantacji w fazie przed pąkowaniem, aby drugi pokos zakwitł 5-6 tygodni później od pierwszego. Odmiana Uleko może służyć do tworzenia pożytków pszczelich na nieużytkach oraz polach wyłączonych z uprawy. Może być wykorzystana do poprawy pożytków pszczelich na suchych, gliniastych i gliniasto-piaszczystych glebach.

       Nasiona ślazówki  wymagają dużo wilgoci do skiełkowania, dlatego plantację należy zasiać jak najwcześniej wiosną. Również  można ją zasiać w końcu lata, wówczas wschody nastąpią na początku jesieni lub w przypadku braku opadów – na wiosnę . Pole przygotowuje się podobnie jak dla zbóż. Ślazówkę wysiewa się na głębokość około 2 cm, gdyż nasiona ma małe – masa 100 nasion wynosi  3,5 g. Norma siewu waha się w granicach 5-8 kg nasion na hektar, zależnie od zdolności kiełkowania. Nasiona wysiewa się rzędowo w rozstawie 50-70 cm, można też stosować siew gniazdowy po kilkanaście nasion w punkty, w odległości 70 x 50cm lub 50 x 50cm. W warunkach dobrej wilgotności wschody pojawią się po około 2.tygodniach, a gdy jest sucho okres wschodów wydłuża się.  Po zebraniu miodu plantację można przeznaczyć na zbiór nasion. Suche łodygi pozostałe po zbiorze nasion są dobrym surowcem  energetycznym.

Kwitnienie i  nektarowanie.

      Kwitnienie nie koszonej  ślazówki rozpoczyna się w trzeciej dekadzie czerwca i trwa do połowy sierpnia, tj. 7-8 tygodni. Największa ilość nektaru jest w kwiatach po dwóch dniach od zakwitnięcia, utrzymuje się  2-3 dni, do okresu więdnięcia płatków kwiatowych. Nektarniki są osłonięte, co opóźnia wysychanie nektaru, który jest łatwo dostępny dla pszczół. Pszczoły bardzo dobrze oblatują kwiaty ślazówki, w pogodne dni może ich być kilka na 1 m², są to wyłącznie zbieraczki nektaru. Pszczoły pracujące  na plantacji obserwowano w godz. 8-20, a najliczniej w godz. 10-18. Badania Prof. Jabłońskiego i mgr Staszewskiej wykazały, że miód ślazówkowy ma dobre parametry jakościowe, i można go zebrać średnio  150 kg z hektarowej plantacji. Miód ślazówkowy przed skrystalizowaniem jest jasny, prawie bezbarwny z żółto-zielonkawym odcieniem. Po skrystalizowaniu przybiera barwę białą. Krystalizuje już w okresie tygodnia, drobnoziarniście. Ma słodki, łagodny smak i wykwintny, kwiatowy aromat charakterystyczny dla ślazówki.

     Skład miodu ślazówkowego jest następujący (wg B. Jabłońskiego i współautorów):

woda (%)                                                 17,70

cukry redukujące (%)                              81,92

sacharoza  (%)                                           2,18

kwasowość ogólna (ml 1N NaOH/100g)  2,70

przewodność właściwa  (10  S/cm)           3,40

liczba diastazowa                                     21,13

HMF                                                          0,05

      Skład miodu jest zgodny ze standardową normą – PN-88/A 77626 Miód Pszczeli. Współczynnik zaprószenia miodu śluzówkowego jednogatunkowego wynosi przeciętnie 576 ziaren pyłku /1g miodu. Ziarna pyłku ślazówki są duże, wielo-porowe, kolczaste i nie są zbierane przez pszczoły, bo nie mogą one uformować z nich obnóży.

 Celowe byłoby  uzupełnienie ślazówki innym gatunkiem, który dobrze pyli ale ma mało nektaru,  np. dziurawcem. To podniesie wartość miodu i zapewni pokarm białkowy pszczołom. Pod względem wydajności miodowej można ślazówkę porównać z gryką. Jednak jest od gryki mniej zawodna, gdyż nektaruje dobrze nawet w warunkach suchej pogody, dzięki temu, że ma nektarniki osłonięte.         

Odmiana ULEKO może być wykorzystana w innych alternatywnych sposobach użytkowania, przede wszystkim jako:

-  roślina ekologiczna do obsiewania odłogów, poboczy dróg i w  rekultywacji;

-  gatunek przydatny do zakładania plantacji energetycznych;

- źródło surowcowe dla przemysłu celulozowo-papierniczego,  drewno ślazówki jest pod względem składu chemicznego podobne do drewna liściastego;

-  surowiec dla przemysłu farmaceutycznego,  zawartość śluzów  (ramnoza i arabinoza) jest zbliżona do malwy czarnej (do 11%);

- jako roślina uzupełniająca pasze dla przeżuwaczy,  ma wysoką zawartość strawnego białka i cukrów w zielonce i kiszonce (może być rośliną podporową w wyce, lucernie i koniczynie, i poprawiać zdolność zakiszania roślin motylkowych).

Podziękowanie.

Serdeczne podziękowania kierujemy do Prof. dr hab. Bolesława Jabłońskiego wdzięczni za wspomaganie badań nad ślazówką i  konsultacje naukowe.

PRZYDATNOŚĆ ŚLAZÓWKI W GOSPODARSTWIE PSZCZELARSKIM  O POSZERZONYM PROFILU PRODUKCJI

Zygmunt Staszewski, Lucjan Staszewski

ULSTAR – Handel Pośrednictwo Usługi. Radzików 11/18, 05-870 Błonie, ulstar@onet.pl

Streszczenie.

. Zakładanie plantacji na pożytek pszczeli ma duże znaczenie dla poprawy warunków bytowania i kondycji zdrowotnej pszczół, a także jest wskazane w celu racjonalnego zagospodarowania gruntów, wyłączonych z użytkowania rolniczego. Właściwości botaniczne i wysoką produktywność ślazówki (Lavatera thuringiaca L. odmiana „Uleko”) można wykorzystać w celu zwiększenia efektów ekonomicznych gospodarstwa. Ślazówka jest gatunkiem skupiającym w sobie korzystne cechy, które sprawią, że w przyszłości stanie się ważną rośliną rolniczą:

- jest gatunkiem rodzimym przystosowanym do warunków ekologiczno-klimatycznych Polski, jest wysoką byliną wieloletnią o dużej masie, zimotrwałą i znoszącą warunki posuszne;

-  jest rośliną długiego dnia, obficie kwitnącą w okresie 5-6 tygodni, samopylną, bardzo dobrze osadzającą nasiona;

-   miód ślazówki ma korzystne specyficzne cechy i odpowiada Polskiej Normie;

-  jej produkcyjność jest wysoka, wynosząca na powierzchni 1ha w rozmaitych sposobach użytkowania: 150-200kg miodu, 10t (użytkowanie na paszę) – 25t (użytkowanie na energię) suchej masy, 300-700kg nasion.

- plantacja jest zakładana przez siew nasion, a do uprawek polowych i zbioru oraz zagospodarowania plonów wystarczą maszyny powszechnie stosowane do upraw zbóż i rzepaku oraz w pszczelarstwie.

   Produkcyjność gospodarstwa można zwiększyć, zakładając plantacje ślazówki głównie na pożytek pszczeli,  przeznaczone na:(wariant II) zbiór nektaru oraz masy roślin do pozyskania energii, albo w wariancie (III) umożliwiającym zbiór nektaru, nasion oraz masy energetycznej w postaci słomy. Skromnie licząc wartość produkcji z 1ha wyniesie  przy sposobie użytkowania (II) przeznaczonym do zbioru miodu i biomasy energetycznej 4290zł. Na to składają się: 17t masy energetycznej po 120 zł/t i 150 kg miodu po 15zł/kg.  Wartość produkcji w wariancie (III) wyniesie 6650 zł, na co składają się: 12t masy energetycznej po 120 zł/t, 150 kg miodu po 15 zł/kg, 300 kg nasion po 10 zł/kg. Podając te  wartości szacunkowe celowo przyjęto niskie plony i ceny. Oczywiste, że efekty mogą być większe w zależności od zasobności gleby i sposobu pielęgnacji oraz poziomu agrotechniki.

Wstęp.

   Ślazówka turyngska (Lavatera thuringiaca L.) w stanie dzikim występuje na terenie całego kraju (Jasiewicz  i in. 1959,  Szafer i in. 1986). W Polsce znajduje zastosowanie jako roślina ozdobna bądź miododajna.  Ogrodnicy i przedsiębiorstwa nasienne handlują jej nasionami  na małą skalę, głównie poprzez  Internet. W niektórych krajach zarejestrowano ozdobne odmiany ślazówki (Francja, Kanada).  Jej przydatność na pasze badano w  Rosji około 40 lat temu (Gusieva 1976), a na włókno jeszcze wcześniej (Algazin V.S. 1939).  W Polsce badania  nad ślazówką  zainicjował prof. Zygmunt Staszewski  w Zakładzie Genetyki IHAR w 1990 r. Szersze badania  w celu określenia przydatności tego gatunku na różne cele użytkowe przeprowadzono w ramach grantu finansowanego przez KBN w latach 1994-1997. Kierownikiem tematu „Właściwości botaniczno-rolnicze i przydatność gospodarcza ślazówki” była mgr U. Staszewska z IHAR, część badań wykonały instytuty współpracujące: Zakład Pszczelnictwa IS prof. B. Jabłoński,  Katedra Żywienia Zwierząt  i Gospodarki Paszowej SGGW prof. J. Karaś, Instytut Celulozowo Papierniczy w Łodzi prof. H. Stupińska,   Katedra Farmakognozji Akademii Medycznej w Łodzi  prof.  M. Wolbiś.  Stwierdzono dużą przydatność ślazówki do produkcji miodu w pasiekach, włókna w przemyśle celulozo-papierniczym, jako surowiec farmaceutyczny do produkcji śluzu, oraz na pasze  (Staszewska 1996, Staszewska i Jabłoński 1990). Ponadto wykazano przydatność ślazówki do zagospodarowania  ugorów i odłogów oraz produkcji masy roślinnej na cele energetyki (Staszewska 1997, Staszewski i  Staszewska 1994, Staszewski i in. 2008).

    W rolnictwie światowym   następuje systematyczna degradacja pasiek, wyrażająca się pogarszaniem kondycji fizycznej i zdrowotnej pszczół oraz spadkiem liczby rodzin pszczelich w poszczególnych krajach. Zakładanie czystych  plantacji roślin kwiatowych,  nie zatrutych środkami chemicznymi, jest jednym z podstawowych czynników pomocnych w opanowaniu  tej złej sytuacji. Wieloletnie obserwacje prowadzone w IHAR i badania własne oraz we współpracy z profesorem Bolesławem Jabłońskim  dowodzą, że ślazówka  turyngska nadaje się do wykorzystania w tym celu. Główne zalety tego gatunku to duża przydatność na pożytek pszczeli oraz  wytwarzanie dużej biomasy, znakomicie nadającej się do wykorzystania na  cele energetyczne. Ponadto jest to gatunek endemiczny, dostosowany do krajowych warunków  ekologiczno-klimatycznych, kwitnący obficie i bardzo dobrze osadzający nasiona, gdyż jest samopłodny. Obszar ugorów i odłogów wzrósł do 1,7 mil . ha w naszym kraju. Duża część tej powierzchni  może być przeznaczona do uprawy roślin miododajnych i energetycznych zarazem.

Metodyka badań.

   Publikacja dotyczy następujących zagadnień: ślazówka jako roślina miododajna i jej przydatność w pszczelarstwie, wielkość biomasy przy różnych sposobach użytkowania, osadzanie i wielkość plonu nasion.

   Zagadnienie pierwsze zostało opracowane we współpracy IHAR w Radzikowie  z  Oddziałem Pszczelnictwa IS w Puławach i otrzymane wyniki badań opublikowane w Pszczelniczych Zeszytach Naukowych  (Staszewska, Jabłoński 1990). Wyniki badań tych autorów zostaną wykorzystane do poparcia naszych tez, ponadto  zostały poszerzone obserwacjami przebiegu faz fenologicznych, krzewienia się roślin, obfitością kwitnienia w ostatnich latach.

     Zagadnienia   drugie (biomasa) i trzecie (nasiennictwo) opracowano na podstawie badań w doświadczeniu  polowym  w Radzikowie w latach 2008-2011. Doświadczenie założono metodą bloków losowanych wysiewając nasiona odmiany Uleko na poletka o wielkości 11mkw w 4 powtórzeniach. Zastosowano pięć wariantów obsady roślin na 1mkw: 3, 4, 6, 8 i 11 oraz   trzy sposoby zbioru: trzy-pokosowy na paszę, dwu-pokosowy na pożytek pszczeli i biomasę,  jedno-pokosowy na pożytek pszczeli, nasiona i biomasę energetyczną. W tej pracy wykorzystamy głównie wyniki ze sposobów zbioru dwu-pokosowego oraz jedno-pokosowego, bo trzy-pokosowy nie dotyczy pszczelarstwa.  Plony masy i nasion określano na podstawie zbiorów z poletek. Opisy biometryczne, liczbę kwiatów i owocostanów  określano na próbach 30 łodyg  pobieranych z każdego poletka.

Wyniki badań.

Fazy fenologiczne.

     Długość faz fenologicznych, a zwłaszcza przebieg kwitnienia, ma duże znaczenie w pszczelarstwie. Niżej przedstawiono czasokres faz przy zbiorze jedno-pokosowym.

Przebieg faz fenologicznych w okresach wegetacji był zbliżony w dwóch latach.

Fazy fenologiczne:                                                    Lata:          2009   2010   Upływ dni:

Ruszenie wegetacji                                                   marzec           30       29          0

Początek pąkowania, pąki okryte listkami               maj                 24       27        58

Pąkowanie (butonizacja), pąki  siedzące na

 łodydze, płatki korony okryte działkami kielicha    czerwiec          8         5       70

Początek kwitnienia – 10% pąków kwitnie              czerwiec        20        23       84

Kwitnienie – 25% pąków kwitnie                             lipiec               3          3       96

Pełne kwitnienie – 75% pąków kwitnie                    lipiec             10        14     105

Koniec kwitnienia – kwitną nieliczne

wierzchołkowe pąki                                                   lipiec            22         23    115

Pełnia osadzania nasion – 75% kwiatów                   sierpień           1          4     127

 zawiązało owocostany                                                        

 – owoce na łodygach głównych zasychają

w nich nasiona czarne, na łodygach

bocznych  kielich więdnie, nasiona żółkną. 

Pełna dojrzałość-zbiór nasion                                     sierpień         11        14    137

   Ślazówka ma średnio-długi okres wegetacji około 140 dni. Obfite kwitnienie rozpoczęło się w 84 dniu wegetacji roślin i trwało 31 dni, ale na wierzchołkach łodyg kwiaty kwitły aż do 43 dnia, tj. około 6 tygodni. Podobny okres kwitnienia obserwował Jabłoński w  1995r w Puławach: rośliny kwitły 7 tygodni, a masowe kwitnienie trwało 34 dni.

Krzewienie się ślazówki Uleko.

   Ślazówka ma dużą zdolność krzewienia się. Z pączków w kątach liści wyrastają licznie nowe pędy, także w kolejnych odrostach po ścięciu roślin.  Obserwacje nad krzewieniem się roślin wykonano podczas ścinania roślin przy  różnych systemach użytkowania w 2010r  . Liczono łodygi na powierzchni 3,5 m² , co stanowi ¼ powierzchni poletka.  Wyniki przedstawia tabela 1.

Tab. 1.  Liczba łodyg 1-rzędu na pow.  3,5 m²  w różnych systemach użytkowania i pokosach.   

Oznaczenia w nagłówku tabeli: I – system 3-pokosowy na zbiór masy na paszę, II – system 2-pokosowy na biomasę i pożytek pszczeli, III – system  1-pokosowy na nasiona, pożytek pszczeli i biomasę.

   Dane tabeli 1 pokazują dużą zdolność krzewienia się roślin ślazówki  przy różnych sposobach użytkowania. Rośliny wykształcały nowe pędy po ścięciu każdego pokosu na zielonkę, nawet większe krzewienie zaobserwowano w pokosie 3 niż w pokosie 1. Nieco większe krzewienie wystąpiło na poletkach przeznaczonych na zbiór nasion, gdzie rośliny koszono tylko 1 raz w roku, pod koniec wegetacji. Zwiększając obsadę można uzyskać większą liczbę łodyg na jednostce powierzchni, która wahała się w przeliczeniu na 1 m powierzchni od 23,7  w wariancie A, do 50,2 w wariancie E.  Jest oczywiste, że ze wzrostem obsady malała krzewistość obliczona na 1 roślinę: w wariancie A wyniosła 7,9 łodyg na 1 roślinie, natomiast w wariancie E  liczba ta wyniosła tylko 4,6.  Posługując się danymi tabeli, można łatwo obliczyć, że w najlepszym wariancie wyrosło 502 000 – 656 000 łodyg w przeliczeniu  na powierzchnię 1 ha .

Opisy biometryczne.

    Opisy biometryczne wykonano na próbach roślin wariantu E (11 roślin na 1 mkw.), który charakteryzował się najwyższym plonowaniem. Wyniki posłużyły do określenia optymalnego terminu zbioru, w którym uzyskuje się największą liczbę kwiatów na roślinie i najlepsze osadzanie nasion.

Tab. 2. Opisy biometryczne roślin wariantu E koszonych w 5 terminach.

.  Na roślinach zebranych 8 lipca  było jeszcze dużo pąków, chociaż na łodygach głównych już zawiązywały się owocostany - rozłupnie. Przyśpieszenie zbioru zmniejszy liczbę kwiatów na rzecz pąków.  Optymalny termin zbioru nasion to początek 3. dekady lipca. Rośliny w tej fazie miały największą liczbę owocostanów na łodydze głównej i łodygach bocznych, natomiast liczba kwiatów była mała. Nowe kwiaty pojawiają się ciągle, więc nie można czekać aż wszystkie przekształcą się w owocostany, bo z większości wcześniej powstałych rozłupni osypią się nasiona. Widać w tabeli, że po terminie 23 lipca liczba rozłupni na roślinach malała.

     Obserwując dane liczbowe z 23 lipca widzimy, że liczba kwiatostanów zawiązujących się na łodygach bocznych  jest większa od tych tworzonych na łodygach głównych. Po zsumowaniu rozłupni i kwiatów okazało się, że na każdej łodydze i jej rozgałęzieniach powstało średnio 81,5 kwiatów. Jak wyżej wyliczono na pow. 1 ha wyrosło 502 000-656 000 łodyg, więc na nich  zakwitło ok. 41- 53 mil . kwiatów. Odpowiednio na 1 mkw. kwitło 4100-5300 kwiatów, tj. dwukrotnie więcej niż w wyżej cytowanych badaniach U. Staszewskiej i B. Jabłońskiego – 2640 kwiatów (miodu 142 kg/ha). Opierając się na tych badaniach można szacować wydajność miodu w Radzikowie na  około 250 kg/ha.

Plon biomasy i nasion.

   Plony suchej masy roślin i nasion zawiera  tab. 3. Dane dotyczą wariantu jedno-pokosowego. W miarę zwiększania zagęszczenia roślin na poletkach wzrastały plony nasion i suchej masy, a także wysokość roślin. Najwyższe plony zebrano w wariantach D i E z obsadą roślin 8-11/mkw. Plonowanie w trzecim roku wegetacji utrzymało się na wysokim poziomie,

podobnie jak w drugim - 2009r.

Tab. 3. Plony nasion i suchej masy w drugim i trzecim roku wegetacji.

. Kombinacje z małą obsada roślin: A, B, C  wydały najniższe plony. Mała obsada była częściowo rekompensowana dużą zdolnością krzewienia się ślazówki. Kombinacje D i E z większą obsadą roślin wydały ponad 0,5 t/ha nasion i 15 t/ha suchej masy roślinnej, która jest dobrym paliwem o wydajności cieplnej ok. 14-15000 KJ/kg (Staszewski i in. 2008).

Dyskusja.

     Wyniki badań uzasadniają stwierdzenie, że ślazówka jest bardzo dobrą rośliną miododajną, a miód otrzymany z jej nektaru ma wysoką jakość. Niekorzystną cechą są duże i lepkie ziarna  pyłku, którego pszczoły nie zbierają. Skład porostu można urozmaicić dodając do wysiewanych nasion ślazówki małą ilość nasion gatunku dobrze pylącego. Korzystnych cech ślazówka ma wiele. Jest wieloletnią byliną o dużych wymiarach roślin, obficie kwitnie w okresie 4-6 tygodni, wytwarza dużo nektaru w osłoniętych nektarnikach, który jest łatwo dostępny dla pszczół. Inne zalety to trwałość, mrozoodporność, tolerowanie warunków posusznych, bardzo dobre osadzanie nasion i stosunkowo duże plony masy wegetatywnej.

     W pszczelarstwie mogą być przydatne dwa warianty użytkowania. Wariant dwu-pokosowy polegający na zbiorze nektaru na pierwszym odroście i skoszeniu pierwszego pokosu w połowie lipca,  po zakończeniu  masowego kwitnienia roślin. W połowie września uzyska się drugi pokos, który dostarczy zieloną masę na paszę lub inny cel. W tym wariancie można zebrać co najmniej 150 kg miodu (x 15 ZLP = 2250 ZLP) oraz 17 t biomasy (x120 ZLP = 2040 ZLP) z 1ha. Łącznie 4290 ZLP/ha.

     W wariancie jedno-pokosowym otrzymamy 150 kg miodu (2250 ZLP), 300 kg nasion (x 10 ZLP = 3000 ZLP) i 12t masy energetycznej w postaci słomy (x120 ZLP = 1440 ZLP). Łącznie 6650 ZLP/ha.

     Celowo przyjęto niskie oszacowania, bowiem brak jest danych ścisłych do ich wartościowania. Niemniej i tak oszacowana wartość produkcji jest zachęcająca w porównaniu z popularnymi roślinami rolniczymi, gdyż uprawa ślazówki jest mniej kosztowna. Najwięcej kosztuje założenie plantacji i pielęgnacja w pierwszym roku wegetacji. W następnych kilku latach główne nakłady - to nawożenie i zbiór plonów. Park maszynowy używany do uprawy zbóż i rzepaku jest przydatny i wystarczający do uprawy ślazówki. Trzeba również mieć na uwadze, że w omawianych wariantach dostarczamy płodów poszukiwanych na rynku: miód, masa energetyczna i nasiona do zakładania plantacji. Obecnie cena nasion ślazówki waha się od 1,25 ZLP za 1g do 250 ZLP za 1kg.

     Rozwiązania organizacyjne zmierzające  do wykorzystania ślazówki mogą mieć różny charakter: mogą to być zasiewy we własnym gospodarstwie, porozumienia sąsiedzkie, zrzeszenia plantatorów, wyspecjalizowane gospodarstwa wielkoobszarowe i in.

Literatura.

   Angazin V.S.: 1939. Lavatera thuringiaca L. kak voloknistoie sirie. Sovetskaia Botanika Nr 3(82-90).

   Broda B., Mowszowicz  J.:1996. Przewodnik do oznaczania roślin leczniczych, trujących i użytkowych. PZWL Warszawa.

   Gusieva V.N.: 1976. Novie silosnie rastienie dla Zapadnoi  Sibirii. Nauka, (46-50).

   Jasiewicz  A. i in.: 1959. Flora Polska t. VIII (292-293), PWN Warszawa.

   Stachurska E. i in.:1994. Wartość biologiczna nasion ślazówki turyngskiej Lavatera thuringiaca L. Studia Kieleckie 4/84 (43-47).

   Staszewska U.: 1996. Właściwości botaniczno-rolnicze i przydatność gospodarcza ślazówki. Raport końcowy – Grant KBN. IHAR Radzików.

   Staszewska U. : Thuringian Mallow – a crop for protection of set aside soils. Ecological aspects of breeding fodder crops and amenity grasses (pp.190-192). Proceedings of 20^th EUCARPIA Meeting. IHAR Radzików.

   Staszewska U., Jabłoński B.: 1990. Wartość pszczelarska ślazówki turyngskiej. Pszczel-nicze Zeszyty Naukowe. T. XLII.

   Staszewski Z. i in.: 2008. Ślazówka – alternatywna roślina energetyczna. W Uwarunkowania Ekorozwoju Turystyki i Rekreacji IV Forum Inżynierii Ekologicznej, Nałęczów 2008.

    Staszewski Z., Staszewska U.: 1994. Thuringian Mallow (Lavatera thuringiaca L.) – an alternative crop for marginal conditions and wasted lands. Breeding fodder crops for marginal conditions (93-94). Kluver Academ. Publishers London.

   Staszewski Z., Staszewska U., Staszewski L.: 2010.   ULEKO – nowa miododajna odmiana ślazówki. Pszczelarstwo nr 1.

   Szafer W., Kulczyński S., Pawłowski B.: 1996. Rośliny Polskie cz. I (397). PWN Warszawa.

   www.lavatera.pl

Podziękowanie.

   Panu mgr. Leszkowi Chmielnickiemu Prezesowi Przedsiębiorstwa Nasiennego ROLNAS w Bydgoszczy podziękowanie za finansowanie badań składają Autorzy.

 Fot.1. Różowy kwiat ślazówki pięciopłatkowy z ciemniejszymi żyłkami.

        Fot.2. Na poletkach z 70cm. rozstawą rzędów międzyrzędzia przez sześć tygodni nie były zakryte.

         Fot. 3. Pełne kwitnienie zanotowano  po 13 tygodniach w 2.r  wegetacji.

         Fot.4.  W dobrych warunkach rośliny wyrastają ponad 2m.